Michel de Montaigne

Fransız deneme yazarı ve filozof Michel de Montaigne (1533-1592), Avrupa’da anadili Latince olan son çocukların arasında yer almaktadır. Ailesine ait Güneybatı Fransa’daki kalede uşaklar bile akıcı bir şekilde Latince konuşmaktaydılar. Zengin babası bu uşakları, oğlunun altı yaşında okula gitmek için evden ayrılmadan önce Latince’yi duyarak büyümesi için tutmuştur.

Virgil’i yazdığı orijinal metinlerden okuyan bir çocuktan beklenebileceği üzere Montaigne, Rönesans’ın en önemli düşünürleri arasında yer almıştır. Deneme (essay) kelimesini ilk kullanan odur. Denemeleri özgünlükleri ile tanınmaktadır. Dini ve politik gelenekler hakkında şüphecidir. Yazıları etkili bir dille kaleme alınmışlardır. Montaigne, argümanlarının arasına çok sayıda klasik deyiş serpiştirmiştir.

Montaigne, okuldan mezun olduktan sonra Bordeaux hükümeti için avukatlık yapmaya başladı. 1565 yılında evlendi. 37 yaşında mesleğinden emekli oldu. Ailesinin kalesine geri döndü. Hayatının kalan döneminde yazarlık çalışmaları ile uğraştı.

Denemeler’in ilk iki cildi 1580 yılında, üçüncü cildi ise 1588 yılında tamamlanmıştı. Denemelerinde çok farklı konularla ilgileniyordu: evlilik, din, sahtekarlık, korku vs. Okuyucunun konu hakkında düşünmesini sağlayan yeni ve kışkırtıcı yollar buluyordu. Örneğin yamyamlıkla ilgili denemesinde konuya girmeden önce dolambaçlı yollardan gider. Aristo’dan, Atlantis Efsanesi’nden, Stoacı felsefeden bahseder. En sonunda süpriz argümanını ortaya atıverir. Avrupalıların yamyamlığı eleştirmeye hakkı yoktur. Zira yaşayan bir insana işkence yapmak ölü bir insanı yemekten çok daha kötüdür.

Mogtaigne’in Batı medeniyetinin üstünlüğünü sorgulaması, onu son derece sıradışı bir konuma sokmuştur. Zira böyle bir eleştiri, Rönesans Avrupası’nda son derece radikal bir tutumdu. Aynı zamanda Amerika Kıtası’nın sömürgeleştirilmesine karşı çıkmıştır. Ona göre bu yapılanlar yerliler için felaket demekti.

Montaigne, 1592 yılında kalesinde ölmüştür. Denemeleri ise yüzlerce yıl boyunca kışkırtıcı etkisinden hiçbir şey kaybetmeden yaşamaya devam etmiştir. “Bu adam, kalemi her eline aldığında dünyadaki neşe biraz daha artmıştır” diye yazar Friedrich Nietzsche (1844-1900).

Ek Bilgiler

1- Montaigne 1851 yılından itibaren dört yıl boyunca Bordeaux belediye başkanlığı yapmıştır. Önce bu görevi kabul etmek istememiş, ne var ki teklif doğrudan Kral 3. Henry’den (1551-1589) gelince razı olmuştur.

2- Deneme kelimesi Fransızca’da çaba anlamına gelen “essai” sözcüğünden türetilmiştir. Montaigne’e göre her deneme konuyu anlamaya dönük bir çabadır. Aynı zamanda nadir de olsa İngilizce’de “attempt”(girişimde bulunmak) ve “endeavor”(çaba göstermek) anlamlarında kullanılan bir fiildir.

3- Montaigne’in yazıları ilk olarak 1603 yılında İngilizce’ye çevrilmeye başlanmıştır. Bazı uzmanlar William Shakespeare’in (1564-1616) Montaigne’den ilham aldığını ileri sürmektedir. Özellikle “The Tempest” doğrudan doğruya Montaigne’in yamyamlıkla ilgili makalesinden etkilenmişe benzemektedir.